Hoe werd de tijd wereldwijd ingedeeld?

FaceTimen met je vriend in Japan? Of met je tante in Suriname? Je wilt ze niet uit bed bellen. Daarom check je eerst hoe laat het daar is. Maar: hoe is die tijd ooit wereldwijd geregeld?

Eén tijd voor het hele land

Vroeger hadden we binnen Nederland tijdsverschillen. Dat kwam doordat we de tijd bekeken met de zonnewijzer. Daarop kon je, via de schaduw van de zon, de uren aflezen. Maar: doordat de zon in het oosten opkomt, was het daar altijd iets later. Daardoor liep de klok in Nijmegen vóór op die in Amsterdam.

Die tijdsverschillen tussen steden werden nogal onhandig toen de trein werd uitgevonden. Hoe wist de machinist hoe laat hij in elke plaats moest zijn?

In het Verenigd Koninkrijk hadden ze dat probleem ook. Daarom spraken ze in 1847 één tijd af voor het hele land. Ze kozen de tijd van de sterrenwacht in Greenwich, een wijk in Londen. De Greenwich-tijd was heel precies gemeten door sterrenkundigen. Al snel werd die tijd ook gebruikt als standaardtijd voor de rest van de wereld.

Tijdzones

Toch kon je niet zomaar alle landen ter wereld zomaar één tijd geven, vonden tijdexperts. De tijd moest wel kloppen met dag en nacht. In Japan komt de zon bijvoorbeeld veel eerder op dan in Europa. Daarom moest het in het oosten vroeger zijn dan in het westen.

De Schots-Canadese uitvinder Sir Sandford Fleming verzon daar in de negentiende eeuw iets op. Hij deelde de aarde op in 24 partjes, als een mandarijn. Dat waren de tijdzones. Greenwich werd, alweer, het startpunt van die zones.

Ga je vanaf Greenwich naar het westen? Dan wordt het in elk zone-partje een uur later. Nederland zit in de zone naast Greenwich, in het westen. Daarom is het hier één uur later dan in Greenwich (en in de rest van het Verenigd Koninkrijk).

Reis je vanaf Greenwich naar het oosten, richting Amerika? Dan is het daar, per zone, steeds een uur vroeger. Dat systeem van Sir Fleming gebruiken we nog steeds.

Zomertijd

Rond 1940 kwam er nog een tijdsafspraak bij: zomertijd. Sommige landen zetten tussen maart en oktober de klok een uur vooruit. Dat zou energie besparen. Omdat het ’s avonds langer licht is, hoef je dan geen lampen aan te doen.

Nederland doet sinds 1977 mee aan de zomertijd. En in ook in veel andere Europese landen, en bijvoorbeeld in Cuba, draaien ze de klok vooruit. In Suriname niet. Daar moet je dus óók op letten, als je je tante belt.